Futbolun tarihinin eski yıllara dayanması ve bir anda çok fazla insanın futbol oynamaya başlaması, bir “ilk futbolcu” tanımı yapmayı zorlaştırır. Yine de dönemin haber kaynakları ya da geçmişe dönük araştırma yapan bazı futbol tarihçileri bu konuda bazı bilgilere ulaşmıştır. İngiltere’de ortaya çıktıktan sonra hızlı şekilde tüm dünyaya yayılan futbol, bugün dünyanın en çok ilgi gören sporları arasında başı çeker.
Futbolun ilk biçimleri, topun elle de oynanabildiği ve kuralların bölgeden bölgeye değiştiği dönemlere dayanır. Futbol tarihçileri arasında “Dünyadaki ilk futbolcu kim?” sorusuna net bir yanıt verilmese de bu tartışma genellikle profesyonel futbolu geliştiren öncülere dayanır. İlkoloji olarak bu haftaki blog yazımızda “İlk futbolcu kimdir?” sorusuna yanıt vermeye çalıştık.
Futbol ve İlk Futbolcular Nasıl Ortaya Çıktı?
Futbolun kökeni modern kurallardan çok daha öncesine dayanır. Çin’de M.Ö. 2-3. yüzyılda oynanan Cuju, Roma’daki Harpastum, Orta Çağ İngiltere’sindeki Mob Football gibi oyunlar futbolun ilk biçimleri olarak kabul edilir. Ancak bugünkü anlamıyla futbol 1848’de Cambridge Üniversitesi’nde oluşturulan Cambridge Kuralları Futbol bildirisi ile şekillenmeye başlamıştır. 1848 yılında hazırlanan bu bildiri, futbolun ilk yazılı kuralları olarak kabul edilir. O dönemde temasın serbest olduğu, hatta topun elle tutulmasına bile izin verildiği görülür. Bu kurallar zamanla geliştirilerek günümüzdeki futbol anlayışının temellerini oluşturmuştur.
Futbolun özellikle modern biçiminde bir “ilk futbolcu” kavramı bulmak genellikle mümkün değildir. 19. yüzyılın sonu ve 1880’ler boyunca İngiltere ve İskoçya’dan bazı oyuncular amatörlükten profesyonelliğe geçiş sürecinde öne çıkmıştır. Bu nedenle tarihçiler “ilk profesyonel futbolcu” etiketiyle farklı isimleri öne sürer. Bunun nedeni kayıtların eksik olması, ödemelerin gizli yapılması ve resmi profesyonellik ilkesinin ancak 1885’te kabul edilmiş olmasıdır.
İngiltere Futbol Federasyonu, 20 Temmuz 1885’te özel bir toplantı yaparak profesyonelliğin sınırlı biçimde kabul edildiğini açıklamıştır. Bu toplantının sonucunda futbolculara ödeme yapılmasına izin verilmiş, ancak bazı yerel koşulların söz konusu olduğu kısıtlamalar getirilmiştir. Bu karar, futbolun amatör elitlerin oyunu olmaktan çıkmasına ve bir kitle sporuna dönüşmesine katkıda bulunmuştur.
Dünyadaki İlk Futbolcu Kim?
Profesyonellik öncesi dönemde futbolcular genellikle yerel işçilerden veya amatör öğrencilerden oluşmuştur. Ancak özellikle İngiltere’nin kuzeyinde yer alan sanayi şehirlerinde futbol, işçi sınıfının kimliğinin parçası haline gelmiştir. Her ne kadar Fergus Suter ile Jimmy Love ilk isimler olarak kabul edilse de ilk futbolcu olarak adı anılanların arasında ilk resmi futbol takımı Sheffield FC kulübünden Nathaniel Creswick ile William Prest de bulunur.
Pek çok kaynakta dünyadaki ilk profesyonel futbolcu olarak Fergus Suter’in adı anılır. Glasgow doğumlu bir taş ustası olan Suter, 1878’de İskoçya’daki Partick takımından Darwen’a gelmiştir. Orada oynarken ve daha sonra Blackburn Rovers’a transfer olurken para karşılığı oynadığı iddiaları gündeme gelmiştir. Bu durum, Suter’in profesyonel olarak oynayan tanınmış ilk futbolcu olarak kabul edilmesini sağlamıştır. Profesyonel ilk futbolcu olarak Suter’in kabul edilmesi; dönemin gazeteleri, kulüp kayıtları, futbol tarihçiliği çalışmalarıyla desteklenir.
Suter’den hemen önce Partick’ten Darwen’a gittiği bazı araştırmacılar tarafından doğrulanan Jimmy Love ise ilk ücret alanlar arasında, yani profesyonel ilk futbolcu isimleri arasında gösterilir. Bazı kaynaklar Suter’i, bazı kaynaklar ise Love’ı ilk futbolcu olarak tanımlar. 1870 ile 1880’lerde İngiltere’nin tekstil ya da sanayi kentlerine gelen İskoç oyuncular, hem teknik bilgileri hem aldıkları gizli ödemelerle profesyonel olarak ilk futbolcu ağını kurmuşlardır. Fergus Suter ile Jimmy Love’ın hikayesi, sonradan The English Game isimli Netflix dizisinde de anlatılmıştır.
İlk Türk Futbolcu Kimdir?
Birçok kaynak, 1879-1963 yılları arasında yaşayan Fuad Hüsnü Kayacan’ı, Türkiye’de futbol oynayan ilk Türklere örnek olarak gösterir. Asker kökenli Kayacan; futbolcu, hakem, teknik direktör olarak görev almış, kulüp kurucu aktörlerden biri olmuştur. Bu nedenle Türkiye’deki erken futbol öncülerinden kabul edilmiştir. Yani ilk Türk futbolcu olarak Fuad Hüsnü Kayacan gösterilebilir.
İngiliz ve diğer yabancılar tarafından 1870’lerin sonları ile 1880’lerde başlatılan maçlar İzmir etrafında organize edilmiştir. Yani ülkede futbol ilk kez 1870’lerin sonunda İngiliz tüccarların kurduğu kulüpler aracılığıyla oynanmaya başlamıştır. Smyrna Football Club gibi oluşumlar erken kayıtlar arasında gösterilir. Bu İzmir kulüpleri daha sonra İstanbul kulüpleri ile karşılaşmalar yapmıştır. İstanbul’da ise Türk oyuncular ve yerel gençlerin katılımıyla Kadıköy çevresinde ilk yerel takımlar kurulmuştur. Burada Galatasaray ve Fenerbahçe gibi kulüplerin öncüleri ortaya çıkmıştır. Fuad Hüsnü Kayacan ile arkadaşları da bu erken hareketin parçası olarak anılır.
Ayrıca Türkiye’deki ilk futbolcu olarak Selim Sırrı Tarcan ismi de geçer. Ancak bunu bilmek kesin şekilde mümkün olmadığından her iki isim de Türkiye’deki ilk futbolcu profesyoneller olarak kabul edilebilir. Türkiye’de ilk futbol kulübü olarak kabul edilen Black Stockings FC’nin (Siyah Çoraplılar) Fuad Hüsnü Kayacan ile arkadaşları tarafından kurulmuş olması, Kayacan’ın Türkiye’deki ilk futbolcu olduğu algısını güçlendirir.
İlk Kadın Futbolcu Kimdir?
1894-1895 yıllarında Londra’da kurulan British Ladies Football Club, bilinen ilk düzenli kadın futbol kulübüdür. İlk kadın futbolcu veya futbolcuların da bu kulüpte oynadığı varsayılır. Kadınların ilk futbol kulübü olan bu takımın 23 Mart 1895’te oynadığı ilk maç büyük ilgi görmüş, binlerce seyirci tarafından takip edilmiştir. Muhtemelen bir takma isim kullanan Nettie J. Honeyball bu takımın kurucusu olması nedeniyle kadın futbolunda ilk futbolcu olarak kabul edilir. Başta Honeyball olmak üzere o takımın her futbolcusu kadın futbolunun ilk temsilcileridir.
İlk Futbolcular ile Günümüz Futbolcuları Arasındaki Farklar
Günümüzde futbolcular hem kazandıkları paralarla hem popülerlikleriyle futbol takımının önüne geçmeyi başarmıştır. Cristiano Ronaldo, Maradona ya da Messi gibi figürler bunlara örnek olarak gösterilebilir. Elbette bu durum tamamıyla futbolun endüstrileşmesiyle birlikte ortaya çıktı. Çünkü futbol endüstrileşmeden önce, yani ilk futbolcular ilk futbol maçına çıktıklarında bireyler değil, takımlar ön plandaydı. Peki, ilk futbolcu ile günümüz futbolcuları arasındaki farklar neler?
- İlk futbolcular temasın serbest olduğu, hatta topun elle oynandığı bir dönemde sahadaydı. Bugünse oyun çok daha teknik, kurallı ve fiziksel temas sınırlı.
- Fergus Suter döneminde futbolcular gizli ödemelerle oynardı. Bugünse futbolcular küresel ekonominin merkezinde ve milyon dolarlık sözleşmelere imza atıyor.
- İlk futbolcular basit fiziksel hazırlıklarla maça çıkıyordu. Günümüzde ise veri analizi, beslenme bilimi, performans teknolojileri antrenmanlara eşlik ediyor.
- yüzyılda futbol işçi sınıfının eğlencesiydi. Şimdi ise futbolcular toplumsal figürlere ve milyonlara ilham veren küresel yıldızlara dönüşüyor.
- Nettie Honeyball gibi öncüler kadın futbolunu başlatmak için pek çok önyargıya direndi. Bugün ise kadın futbolu uluslararası turnuvalarla dünya genelinde milyonlara ulaşan bir güç haline geldi.
Futbolun ilk dönemlerinde her futbol takımı, amatör olarak kurulmuş yerel topluluklardan oluşmuştur. Futbol dünyadaki en popüler sporlardan biri haline gelirken profesyonelliğe geçiş bu popülerliğin başlangıç noktasını oluşturmuştur. Bu geçiş dönemi, futbol tarihi açısından sporun yalnızca bir oyun olmaktan çıkıp endüstriyel bir kimlik kazandığını göstermiştir.
Sonraki yıllarda oynanan uluslararası futbol maçlarıyla, bu spor milli bir kimlik kazanmıştır. 1872 yılındaki, 4000 seyircinin katıldığı İngiltere ile İskoçya arasındaki maç bunun ilk örnekleri arasındadır. Yıllar sonra düzenlenen ilk dünya kupası bu durumu ayyuka çıkarmıştır.