Gazete güncel olayları, çeşitli bilgileri takip edebildiğiniz basılı yayınlardır. Gazeteler günlük olarak çıkarılsa da daha az sıklıkla yayımlanmaları da mümkündür. Her ne kadar günümüzde dijital gereçlerle birçok gazeteye erişim mümkün olsa da halen kâğıda basılmış haberleri okumayı tercih eden pek çok kişi bulunur.
Eğer tarihsel olaylara ilginiz varsa belki siz de ilk gazetenin ne zaman ve hangi koşullarda çıktığını merak edebilirsiniz. Dünyadaki ilk gazete denilince hemen gözünüzün önüne üzerinde yazılar bulunan kâğıtlar gelmesin. Kâğıt kullanımının yaygınlaşmasından evvel de gazete benzeri bilgi verici kaynaklar vardır.
Kâğıt Üzerine Basılmayan Gazeteler
İlk gazete için milattan önceki döneme uzanmak gerekir. Acta Diurna adı verilen gazete, MÖ 59 yılında Roma İmparatorluğu zamanında çıkarılmıştır. O dönemde kâğıt kullanılmadığı için Roma İmparatorluğu hakkındaki önemli haberler, taş ve metal parçaları üzerine kazınmaktadır. Acta Diurna, kamusal alanlarda yetkililer tarafından okunarak okuma-yazma bilmeyen halka duyurulur.
İlk gazete Acta Diurna, mahkemelerden çıkan kararları ilan etmek ve adli olaylardan bahsetmek için kullanılır. Gazetenin kapsamı daha sonraki yıllarda genişletilir. Çeşitli duyurular, ölüm haberleri de eklenir. O dönemlerde bile gazetelere sansür uygulanır ve Acta Diurna da sansürden nasibini alır. Özellikle Sezar sonrası dönemde sansür ciddi boyutlara ulaşır. Belli bir dönem sonunda gazete kayıtlarının paylaşılması geleneği son bulur.
İlk gazete olarak Kaiyuan Za Bao’dan da bahsetmek gerekir. İlk resmi gazete olarak kabul edilen Kaiyuan Za Bao, 8. Yüzyılda Çin’de çıkarılır. Kaiyuan Çağı’nda çıkarılan ilk gazete, imparatorluğa bağlı olarak çalışan memurlar tarafından abonelik sistemiyle alınır. Hem siyasi hem de günlük haberlerin verildiği ilk gazete Kaiyuan Za Bao, taşrada yaşayan halka da ulaştırılır.
Kâğıt Üzerine Basılan İlk Gazeteler
Dünyadaki ilk gazete olarak sayılacak asıl gazeteler, matbaa sonrasındaki yayınlar olarak kabul edilir. Artık matbaanın kullanılmasıyla beraber daha çok kâğıda ulaşmak kolaylaşır. Böylece farklı ülkelerde dünyada ilk gazete örnekleri görülmeye başlar.
“İlk gazete hangi ülkede yayınlandı?” sorusuna yanıt olarak Fransa cevabını vermek mümkündür. Fransa’da 1605 yılında Aller Fürnemmen und Gedenckwürdigen Historie adı verilen bir eser yayımlanır. Bu eser gazeteden ziyade daha çok haber kitabına benzer. Ancak belli özellikleri yönüyle gazete olarak kabul edilmesi mümkündür.
“İlk gazete kim tarafından çıkarıldı?” sorusunun yanıtı olarak bu gazeteyi çıkaran kişinin adını verebiliriz. Johann Carolus, bu gazetenin sahibidir. “İlk gazete ne zaman çıktı?” sorusunun yanıtı ise 1605’tir. “Dünyadaki ilk gazete kaç yılında yayınlandı?” sorusunun yanı sıra çıkış öyküsünü de merak edebilirsiniz. 1605 yılında Johann Carolus, matbaa satın alır ve kendi gazetesini basmaya başlar. Carolus bunun öncesinde zenginlere özel olarak haber bülteni üretmektedir.
İlk Fotoğraflı Gazete
Dünyadaki ilk gazete araştırması yaparken belli özellikler yönüyle ortaya çıkan ayrımlara da değinmek gerekir. Bu ayrımlardan biri fotoğraflı ilk gazete detayıdır. 1848 yılına kadar gazetelerde çeşitli çizimler yer alsa da gerçek fotoğraflar bulunmaz. Fotoğraflı ilk gazete “L’Illustration” adı verilen yayındır.
Fransa’da yayımlanan ve haftada bir olarak çıkan bu gazete 1848 yılına kadar fotoğrafsız olarak basılır. Ülkede meydana gelen bir işçi grevinin fotoğrafları, gazetenin baskısında kullanılır. Fotoğraf tamamen siyah beyazdır ve boş bir sokağı gösterir.
Fotoğraflı dünyadaki ilk gazete bilgisini netleştirdikten sonra ilk renkli fotoğraf kullanımının ne zaman olduğuna da değinmekte fayda var. 1925 yılında 35 mm kameranın icat edilmesi sayesinde gazeteciler ağır ekipmanlar kullanmadan fotoğraf çekme şansı elde eder. Bu sayede renkli fotoğraflara sahip gazetelerin sayısı artar. Renkli fotoğraflı ilk gazete The Banbury Guardian olarak kabul edilir. 1962 yılında ilk kez renkli fotoğraf içeren bir baskı yapılır.
Düzenli Olarak Basılan İlk İngilizce Gazete
Nathaniel Butter, belli bir numaralandırma sistemi olan ilk İngilizce gazete olarak sınıflandırılabilir. İngilizce ilk özel gazete olarak da bu yayından bahsedilebilir. Dünyadaki ilk gazete yayınlarından biri olan Nathaniel Butter’in yayın tarihi 1624 yılıdır.
İngilizce ilk gazete olan Nathaniel Butter adını sahibinden alır. Butter, bir kitapçının oğlu olarak dünyaya gelir. Babası gibi o da kitapçılık yapar. Ardından matbaacılara kendi adına çıkardığı gazeteleri bastırıp dağıtmaya başlar. Ancak yaptığı haberler nedeniyle devlet yöneticileri ile ciddi sıkıntılar yaşar ve belli bir dönem hapse atılır.
İlk Türkçe Gazete
İlk Türkçe gazete olarak üç farklı yayın hakkında bilgi verilmelidir. Osmanlı’daki ilk gazete Takvim-i Vekayi’dir. Osmanlı ilk resmi gazete olarak Takvim-i Vekayi sayılır. Osmanlı da ilk gazete Takvim-i Vekayi’nin ilk yayım tarihi 1831 yılıdır. Osmanlı’nın ilk gazetesi Takvim i Vekayi’den sonra resmi olmayan ilk özel gazete çıkar.
Ceride-i Havadis olarak adlandırılan ilk özel gazetenin kurucusu bir İngiliz’dir. Bu yayın ilk yarı resmi gazete olarak da anılır. Osmanlı Devleti döneminde çıkarılan diğer yayın Tercüman’ı Ahval’dır. Osmanlı’nın bir Türk aracılığıyla çıkarılan ilk gazetesi olarak bu yayın kabul edilir.
Cumhuriyet Dönemi İlk Gazete
Osmanlı için ilk gazete hakkında bilgiler verdikten sonra Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşundan sonraki süreç de önemlidir. İlk gazeteler, tarihsel sürecin doğru gözlemlenmesini sağlaması açısından önem arz eder. Ayrıca günlük hayata ve siyasi gelişmelere dair doğru bilgiye ulaşmak için de bu yayınlara ulaşılmalıdır. Cumhuriyet Dönemi ilk gazete Ceride-i Resmiye’dir. Aslında Ceride-i Resmiye, Takvim-i Vekayi’nin yeni adıdır.
Yayın, 1921 yılında bu isimle anılmaya başlar. Türkiye’nin ilk gazetesi olan bu yayın, 1923 yılından itibaren Resmi Ceriye olarak anılmaya başlar. Türkiye’nin ilk gazetesi olan Resmi Ceriye aslında günümüzde Resmi Gazete olarak anılan belgedir.
Atatürk’ün Çıkardığı İlk Gazete
Dünyadaki ilk gazete ve diğer ilkler bir tarafa Atatürk’ün çıkardığı ilk gazete hepsinden ayrı bir yere konulmalıdır. Henüz daha öğrenci olan Atatürk, harp okulunda okurken zor koşullarda gazete çıkarmaya başlar. Gayesi, memleketi yönetenlerin belli hataları olduğunu diğer öğrencilere duyurmaktır. Bunun için el yazısıyla gazete hazırlar. Atatürk’e bazı arkadaşları da yardım eder ancak tüm yazıları kendisi yazar. Atatürk’ün bu girişimi okul idaresinin süreçten haberdar olmasıyla sekteye uğrar.
Pes etmeyen Atatürk, olayın duyulmasından sonra bir evde yazıları hazırlamaya devam eder. Tekrar yakalandıklarında ise hapis cezasına çarptırılıp sonradan serbest bırakılırlar. Bu olaylar 1902-1905 yılları arasında yaşanır.
Tarihsel süreçte Mustafa Kemal Atatürk, bir gazete de kurar. Minber gazetesinin hem yayımlanmasına katkı sunar hem de kurulması için gerekli sermayeyi sağlar. Minber, günlük olarak yayımlanan siyasi içerikli bir yayındır. İlk olarak 1 Kasım 1918’de yayımlanır ve son olarak 21 Aralık 1918 tarihinde yayımlanarak kaldırılır.
Minber’in ömrü çok kısa olsa da Atatürk, Fethi Okyar, Rasim Ferit gibi önemli isimlerin katkı sunması, bu yayını özel kılar. Ayrıca mevcut hükümeti eleştirmesi, İttihat ve Terakki liderlerinin gazeteyi desteklemesi gibi farklı ayrıntılar da vardır. Bir nevi Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşuna giden süreçte atılan önemli adımlardan biri olarak bu tür yayınları değerlendirebiliriz. Minber ve benzeri gazeteler, halkta milli mücadele ruhunun uyanması açısından önemlidir.