İlk Uzay Mekiği

Bir uzay mekiği inşa etmek ve onunla uzayı keşfetmek her zaman insanlığın en büyük hayallerinden biri olmuştur. Ve bugün yıldızlara bakıp “oraya nasıl gidebiliriz?” diye düşünmenin ötesine geçerek bunu gerçekleştirebildik. Peki, bu hayali gerçekleştiren ilk uzay mekiği hangisiydi? İlkoloji olarak bu haftaki blog yazımızda, içinde yaşadığımız evreni keşfetmek için en önemli başlangıçlardan biri olan, uzay yolculuğunu başlatan, uzaya gönderilen ilk uzay mekiği hakkında kapsamlı bir blog yazısı hazırladık.

İlk Uzay Mekiği Nedir?

Uzay mekiği kabaca dünyadan uzaya insanların veya yüklerin taşınmasını sağlayan, tekrar kullanılabilir özelliklere sahip araçlardır. Roket gibi dikey kalkış yapan, uzayda manevra yeteneği bulunan, geri dönüşte iniş takımlarıyla dünyaya inebilen bu araçlar, tek seferlik sistemlerden önemli farklarla ayrılır.

Uzay Mekiği Kavramı ve Tanımı

Uzay mekiği, yeniden kullanıma uygun şekilde tasarlanmış bir uzay aracı olarak tanımlanır. Kalkış sırasında roket gibi çalışarak yer çekimine karşı itki sağlar. Yörüngede manevra yapabilen bu araçlar sahip oldukları farklı iniş takımları sayesinde tıpkı bir uçak gibi dünyaya iniş yapabilirler. Uzay mekiği sistemleri genellikle birkaç bileşenden oluşur. Orbiter olarak adlandırılan uçan uzay aracı kısmının yanı sıra dış tank ve katı roket güçlendiriciler gibi destek elemanları bulunur.

Roketlerden Farkı

Baskın roket sistemleri genellikle tek seferlik kullanılırken uzay mekiği parçaları, özellikle orbiter ve roket modülleri yeniden kullanılmak üzere tasarlanmıştır. Uzay mekiği hem insan hem yük taşıyabilir; örneğin uyduların kurulumu, bakım, deney ekipmanlarının taşınması gibi farklı görevleri gerçekleştirebilir.

Roketler görevini genellikle bir kuma ya da okyanusa düşerek sonlandırırken uzay mekiği pist inişi yaparak kontrollü şekilde yeryüzüne dönebilir. Uzay mekiği kendisini de taşıdığı için yük kapasitesi roket sistemlerine göre daha sınırlıdır. Tekrar kullanılabilir olması büyük avantaj gibi görünse de her uçuş sonrası bakım, yenileme, güvenlik kontrolleri gerekir. Bu da roketlere oranla çok daha fazla zaman ve maliyet gerektirir.

İlk Uzay Mekiğinin Tarihi

Roketler sonrası ortaya çıkan uzay mekikleri, çok daha sofistike ve yeniden kullanılabilir araçlardır. Teknolojiyle, testlerle, insan emekleriyle şekillenen bu süreç sonunda uzaya fırlatılan ilk uzay mekiği ortaya çıktı.

Uzaya Fırlatılan İlk Uzay Mekiği Hangisiydi?

Uzaya ilk kez fırlatılan uzay mekiği Columbia’dır. Columbia, NASA’nın uzay mekiği programı doğrultusunda yapılan ilk yörünge uçuşunu gerçekleştirmiş, bu uçuş kayıtlara STS-1 koduyla geçmiştir. Peki, ilk uzay mekiği kaç yılında fırlatıldı?

İlk Uzay Mekiği Ne Zaman Fırlatıldı?

Uzaya gönderilen ilk uzay mekiği olan Columbia, ilk uçuşunu 12 nisan 1981 tarihinde gerçekleştirmiştir. Kalkış saati EST zaman dilimine göre 07:00:03 olarak belirtilmiştir. Uçuş süresi yaklaşık olarak 2 gün, 6 saat 20 dakika ve 53 saniyedir. Peki, ilk uzay mekiği kim tarafından kullanılmıştır?

İlk Uzay Mekiğini Kim Kullandı?

İlk uzay mekiği uçuşuna komutan olarak John W. Young atandı. Uçuşun pilotluk görevini ise Robert L. Crippen üstlendi. Bu görevin komutanı olan Young’ın daha önceden Gemini ve Apollo programlarında deneyimi bulunuyordu. Crippen ise ilk uzay görevine Columbia ile çıktı. Uzay mekiğinin komutasındaki bu ikili mekik sistemi testlerini, değerlendirmelerini ve dönüş manevralarını yürüttü.

Columbia’dan Challenger’a İlk Görevler

Uzay mekiği programlarının ilk yıllarında güzel gelişmeler yaşanmış olsa da bazı trajik olaylar da meydana geldi. Columbia’nın ilk başarıları önemliydi ancak Challenger olayı, programın güvenlik açıklarını tüm dünyaya göstermiş oldu.

Columbia Uzay Mekiği ve İlk Görevleri

Columbia, NASA’nın ilk operasyonel uzay mekiği olarak STS-1 görevinde başarısını gösterdi. 37 yörünge tamamlayan bu uçuşta toplam 28 görev gerçekleştirildi. Son görevi STS-107’de ise aynı başarı gösterilemedi. Bu görev sırasında inişe geçen Columbia, 1 Şubat 2003 tarihinde parçalandı ve tüm mürettebat hayatını kaybetti. Columbia’nın kaybı, NASA’daki güvenlik ve operasyonel protokollerin yeniden değerlendirilmesine neden oldu.

Challenger ve Trajik Kazası

İlk uzay mekiği Challenger olarak bilinse de aslında bu doğru değildir. 28 Ocak 1986 yılında, kalkışından 73 saniye sonra infilak eden gemideki 7 astronot hayatını kaybetmiştir. Kazanın nedeni, soğuk hava koşullarında O-ring contalarının sızdırma yapmasıdır. Katı roket güçlendiricilerinin ek yerinden sızan kırmızı sıcak gazlar nedeniyle infilaka yol açmıştır.

Kazanın ardından tüm uzay mekiği fırlatmaları askıya alınmış, Rogers Commission adından bir soruşturma kurulu kurulmuştur. Soruşturmada NASA’nın mühendislik uyarılarını yönetim seviyesinde yeterince değerlendirmemesi ve “program takvimi baskısı” olması gibi kültürel sorunlar ortaya çıkarılmıştır.

Apollo 11 ile Karıştırılma Nedenleri

Tıpkı Challenger gibi ilk uzay mekiği Apollo 11 de değildir. Apollo 11 Ay’a insan indiren ilk görev olduğu için popüler kültürde sıkça referans gösterilir. Ama bundan bir ilk uzay mekiği olarak bahsetmek mümkün değildir. İlk uzay görevi genellikle 1960’lı yıllardaki Sovyet uzay programlarına dayanır.

İlk Uzay Mekiğinin Özellikleri

Uzay mekikleri teknik olarak devrim niteliğinde olan araçlardır. Her biri hem mühendislik açısından hem kullanım konsepti olarak önceki araçlardan farklı özelliklere sahiptir.

Tasarım ve Teknik Detaylar

Uzay mekikleri temel olarak 3 ana parçadan oluşur:

• Mürettebat ile yükleri taşıyan ve orbiter olarak adlandırılan uçan araç kısmı
• Sıvı oksijen ve sıvı hidrojen içeren dış yakıt tankı.
• İki adet katı roket güçlendirici.

Kalkış sırasında katı roket güçlendiriciler ilk itkiyi sağlayarak fırlatmaya büyük katkıda bulunur. Bu parçalar yakıtlarını tükettikten sonra ayrılır. Okyanusa düşen bu parçalar kurtarıldıktan sonra yeniden kullanılır. Orbiterin uzunluğu yaklaşık 37 metre, kanat açıklığı 24 metre, iniş pistindeki yüksekliği ise yaklaşık 17 metre seviyesindedir. Tam yakıtlı kalkış ağırlığı yaklaşık 2 bin ton civarındadır.

Yeniden Kullanılabilirlik Fikri

Uzay mekiği sistemleri roketlerden farklı olarak birçok parçası yeniden kullanılabilir olarak tasarlanmıştır. Katı roket güçlendiriciler kurtarılıp bakım gördükten sonra yeniden fırlatılır. Orbiter de görevini tamamladıktan sonra piste iniş yapar. Termal koruma, motorlar veya diğer sistemler gerekli bakımı gördükten sonra uzun ömürlü olarak kullanılabilir.

Yeniden kullanılamayan tek bölüm dış yakıt tankıdır. Bu parça her fırlatma sonrası atmosfere düşerek parçalanır. Yeniden kullanılabilir bir uzay mekiği inşa etmek her ne kadar ekonomik gibi görünse de bakım, onarma süreleri, maliyet gibi faktörler bu sistemi ekonomik olmaktan çıkarmıştır.

İlk Yerli Uzay Mekiği Projeleri

Türkiye’de henüz uzay mekiği benzeri, iniş yapabilen ya da yeniden kullanılabilen bir proje bulunmuyor. Ancak AYAP adlı Ulusal Uzay Programı çerçevesinde Ay’ın yörüngesini inceleyecek bir uzay aracı geliştirilmesi planlanıyor. Yine de ilk yerli uzay mekiği çalışmaları öncesinde uydu, rover, iletişim uydusu gibi tek yönlü görev özelliklerine sahip araçlar mevcut.

İlk Uzay Mekiğinin Önemi ve Etkileri

İlk uzay mekiği olan Columbia yalnızca bir uzay görevi olmanın ötesinde bir misyona sahipti. Uzay araştırmaları, teknoloji geliştirmeleri, uluslararası alandaki uzay yarışı konusunda büyük bir devrim gerçekleştirdi.

Bilim ve Teknolojiye Katkıları

Uzay mekikleri; uydu yerleştirme, Hubble Uzay Teleskobu gibi uzay araçlarının bakımı ya da onarımı gibi görevlerde büyük bir esneklik sağlamıştır. Yörüngede araştırma laboratuvarları kurulması veya bilimsel deneyler yapılması için alan yaratmıştır. Bilimsel cihazların parça parça taşınarak uzayda kurulmasını mümkün hale getirmiştir.

Uzay Yarışında Yeni Bir Dönem

Uzay mekikleri, özellikle Amerika’nın uzayda süreklilik sağlama hedeflerini temsil eder. Mesele sadece Ay’a gitmek değil; Dünya yörüngesinde düzenli ulaşım, taşımacılık, bilimsel faaliyetler yürütmektir. Uzay mekikleri özellikle ISS gibi projelerde kritik bir görev üstlenir.

Günümüzde Uzay Mekiklerinin Mirası

Yeniden kullanılabilir uzay aracı fikrini güçlendiren ilk uzay mekikleri, bugün birçok özel şirketin bu alana yönlenmesini sağlamıştır. SpaceX’in yeniden iniş-kalkış yapan roketleri ve Blue Origin’in yeniden kullanılabilirlik için gerçekleştirdiği çalışmalar ilk uzay mekiklerinin mirası olarak düşünülebilir.

İlk Uzay Mekiği Hakkında Sık Sorulan Sorular

İlk uzay mekiğinin adı nedir?

İlk yörünge uçuşu gerçekleştiren uzay mekiğinin adı Columbia’dır.

İlk uzay mekiği ne zaman fırlatıldı?

İlk uzay mekiği olan Columbia, 12 Nisan 1981 tarihinde fırlatılmıştır.

İlk uzay mekiğini kim icat etti?

Bu sorunun cevabı net şekilde verilemez. Çünkü ilk uzay mekiği bir kişi tarafından değil, bir ekip tarafından icat edilmiştir. Ancak öne çıkan figürlerden biri George E. Mueller’dir. Çünkü Mueller uzay mekiği sistemi fikrini savunan, konsept çalışmalarını yönlendiren önemli isimlerin başında gelir. Ayrıca Maxime A. Faget gibi mühendisler de bu konseptin geliştirilmesinde önemli bir görev üstlenmiştir.

İlk yerli uzay mekiği çalışmaları nelerdir?

Türkiye açısından halihazırda tam manasıyla iniş yapabilen, yeniden kullanılabilir bir uzay mekiği projesi resmi olarak tamamlanmıştır. Mevcut projeler genellikle rover, uydu, Ay yörüngesi projeleriyle sınırlıdır.